Skąpodrzewiak oligodendroglioma
Nowotwory gleju skąpowypustkowego do których zaliczamy skąpodrzewiaka to jedyne nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (OUN) pochodzenia glejowego, dla których istnieje efektywna chemioterapia. Dlatego też prawidłowa diagnostyka tych guzów mózgu jest niezwykle istotna i stanowi obiekt zainteresowań wielu badaczy.
Skąpodrzewiaki stanowią około 5-20% wszystkich nowotworów glejowych; co roku w Europie rozpoznaje się około 1500 nowych przypadków tych guzów mózgu. Zapadalność na oligodendroglioma szacuje się na 0,2 na 100 000 mieszkańców. Guz ten występuje najczęściej w wieku dorosłym ze szczytem zachorowań pomiędzy 40. a 64 rokiem życia.
Skąpodrzewiak w klasyfikacji WHO ma przypisany II stopień złośliwości.
Najczęściej skąpodrzewiaki umiejscowione są w półkulach mózgu, szczególnie w okolicy czołowo-skroniowej. Około 50-65% skąpodrzewiaków zajmuje płat czołowy. Nierzadko spotyka się skąpodrzewiaki zajmujące więcej niż jeden płat mózgu. Rzadziej spotyka się je w móżdżku i rdzeniu kręgowym.
Skąpodrzewiaki zajmują zazwyczaj korę i istotę białą podkorową. Nierzadko widuje się naciek opon i przestrzeni podpajęczynówkowej. Nowotwór jest zwykle dobrze odgraniczony, szaro-różowego koloru o dość miękkiej konsystencji. Obrzęk wokół guza mózgu jest zwykle niewielki. Niekiedy liczne zwapnienia powodują, że guz ma „żwirowatą” konsystencję. Skąpodrzewiaki mogą czasem wykazywać cechy zwyrodnienia torbielowatego oraz zmiany krwotoczne.
SKĄPODRZEWIAK – PODTYPY I RODZAJE
Wyróżnia się kilka podtypów skąpodrzewiaka:
1. Skąpodrzewiak anaplastyczny (anaplastyczny oligodendroglioma) – według definicji WHO skąpodrzewiak anaplastyczny to nowotwór gleju skąpowypustkowego z ogniskowymi lub rozlanymi cechami złośliwości histologicznej. Cechuje go różnorodność obrazu mikroskopowego. Zwykle jest to obraz gęstokomórkowego nowotworu, który może być zbudowany zarówno z klasycznych komórek skapodrzewiaków, jak i z silnie eozynochłonnych komórek o okrągłych, hiperchromatycznych jądrach, nierzadko z licznymi ogniskami martwicy.
2. Skąpodrzewiakogwiaździak – nazywany też glejakiem mieszanym, jest nowotworem złożonym z dwóch komponentów – astrocytarnego i oligocytarnego, które mogą występować w osobnych obszarach, albo być wymieszane w tym samym obszarze. Skąpodrzewiakogwiaździak rozwija się zazwyczaj u osób między 25., a 45 rokiem życia, nieco częściej u mężczyzn. Najczęstsza lokalizacja nowotworów tej grupy to półkule mózgu, zwykle płat czołowy, a następnie – kolejno – skroniowy, ciemieniowy i potyliczny.
3. Skąpodrzewiakogwiaździak anaplastyczny jest nowotworem złożonym z dwóch komponentów, oligodendrocytarnego i astrocytarnego, wykazującym cechy złośliwości histologicznej. W klasyfikacji WHO skąpodrzewiakogwiaździak anaplastyczny ma przypisany III stopień złośliwości. Średnia wieku chorych wynosi 44 lata.
4. Glioblastoma z komponentem oligodendrocytarnym – W nowej klasyfikacji WHO pojawił się termin glejak wielopostaciowy z komponentem oligodendrocytarnym. Jest to podtyp glejaka wielopostaciowego, w którym stwierdza się ogniska o morfologicznych cechach skąpodrzewiaka. Obecność martwicy jest tu ważnym czynnikiem prognostycznym, choć wiadomo, że guz ten rokuje lepiej niż klasyczny glejak wielopostaciowy.
SKĄPODRZEWIAK – LECZENIE – RADIOTERAPIA
Pooperacyjna radioterapia guza mózgu typu oligodendroglioma i oligoastrocytoma WHO II stopnia jest przedmiotem kontrowersji. Badania grupy badawczej EORTC wykazały, że pooperacyjne napromienianie w obu typach glejaków WHO II stopnia wydłuża czas do progresji, ale nie wpływa na ogólne 5-letnie przeżycie chorych.
Jeżeli doszczętność leczenia chirurgicznego jest potwierdzona wiarygodnym pooperacyjnym badaniem rezonansem magnetycznym wykonanym w czasie 48 godzin po zabiegu, u młodszych chorych (poniżej 45 roku życia) nie ma wskazań do uzupełniającej radioterapii. U starszych pacjentów można rozważyć ścisłą obserwację lub uzupełniającą radioterapię. Zespół panelistów National Comprehensive Cancer Network w USA rekomenduje również trzecią opcję, czyli uzupełniającą chemioterapię. W Polsce postępowanie to nie jest zalecane.
W przypadku częściowej resekcji lub biopsji pooperacyjnej napromienianie również stanowi przedmiot kontrowersji. W Polsce większość chorych jest kwalifikowana do uzupełniającej radioterapii, choć zgodnie z rekomendacjami NCCN, jeżeli nie występują kliniczne objawy resztkowego guza, dopuszczona jest ścisła obserwacja, natomiast w razie utrzymania objawów opcją alternatywną jest chemioterapia, zwłaszcza w przypadku potwierdzonej delecji w zakresie 1p lub 1p/19q. Technika radioterapii i zakres stosowanych dawek są takie same jak w przypadku naciekających gwiaździaków WHO II stopnia.
W odniesieniu do anaplastycznych oligodendroglioma lub mieszanych oligoastrocytoma WHO III stopnia pooperacyjna radioterapia stanowi ustalony sposób leczenia uzupełniającego. U chorych w dobrym stanie ogólnym, zwłaszcza z wykazaną delecją 1p/19q, można spodziewać się dobrej odpowiedzi na poprzedzającą lub zastępczą chemioterapię według schematu PCV (prokarbazyna, CCNU, winkrystyna). Sekwencyjna chemioterapia i radioterapia umożliwiają wydłużenie czasu do progresji, zwłaszcza u chorych z LOH, nie wpływają jednak na ogólne przeżycie. W Polsce takie postępowanie nie jest standardem terapeutycznym.
SKĄPODZRZEWIAK – CHEMIOTERAPIA
Zastosowanie chemioterapii w nowotworach pochodzących z gleju skąpowypustkowego dotyczy zarówno oligodendroglioma, jak również anaplastycznych oligodendroglioma i oligoastrocytoma. Wspólną cechą wymienionych nowotworów jest stosunkowo wysoka chemiowrażliwość, która wyróżnia je wśród innych glejaków.
W przypadku skąpodrzewiaków o niskiej złośliwości ocena wartości chemioterapii jest trudna z uwagi na brak badań z losowym doborem chorych, które to badania miałyby na celu porównanie wyników chemioterapii i radioterapii. Poza tym omawiane nowotwory często często nie wykazują kontrastowego wzmocnienia, więc nie można dokładnie ocenić odpowiedzi na terapię. Wykorzystanie chemioterapii w oligodendroglioma o niskiej złośliwości jest teoretycznie uzasadnione możliwością opóźnienia radioterapii lub rezygnacji z niej, ponieważ wartość naświetlań nie została ostatecznie udowodniona.
Dostępne obserwacje wykazują na możliwość uzyskania odpowiedzi zarówno na wielolekową chemioterapię (schemat PCV), jak również na temodal (temozolomid) w monoterapii.
Schemat PCV stosowany w leczeniu skąpodrzewiaków zawiera lomustynę CCNU (110mg/m2 p.o. w dniu 1.), prokarbazynę PCB (60mg/m2 p.o. w dniach 8.-21.) i winkrystynę VCR (1,4mg/m2 – maksymalnie 2mg – w dniach 8. i 29.) Cykle powtarzane są co 6-8 tygodni.
W obu sytuacjach czas do wystąpienia odpowiedzi na leczenie jest dość długi (kilka miesięcy). W przypadku stosowanie temozolomidu czynnikiem o znaczeniu predykcyjnym jest utrata heterozygotyczności chromosomu 1p lub/i 19q, co dotyczy ok. 70% chorych.
Oligoastrocytoma mają wiele wspólnych cech z oligodendroglioma; dotyczy to również podatności na chemioterapię. Najwięcej informacji dotyczy stosowania wielolekowej chemioterapii według schematu PCV oraz temozolomidu; obie metody są powszechnie stosowane w praktyce.
SKĄPODRZEWIAK – DIAGNOSTYKA OBRAZOWA
W większości przypadków skąpodrzewiak jest nowotworem istoty białej półkul rosnącym w kierunku kory mózgowej. Około 85% tych guzów ma lokalizację nadnamiotową i zajmuje najczęściej płaty czołowe lub ciemieniowe.
Typowy objaw skąpodrzewiaka w badaniu tomografii komputerowejstanowi obecność zwapnień. Skąpodrzewiak widoczny jest najczęściej jako ognisko o mieszanej gęstości z licznymi zwapnieniami grudkowatego lub drzewkowatego kształtu. Około dwóch trzecich przypadków wykazuje słaby bądź średni efekt wzmocnienia kontrastowego.
W obrazach T-1 zależnych badania rezonansu magnetycznego głowy guz widoczny jest najczęściej jako obszar hipo- albo izointensywny z korą mózgową, natomiast w obrazach T2-zależnych – jako ognisko hiperintensywne. Po podaniu środka kontrastowego skąpodrzewiak ulega niejednorodnemu wzmocnieniu średniego stopnia.
Widma spektroskopii protonowej skąpodrzewiaków są podobne do widm astrocytoma. Charakterystyczną cechą pozwalającą w części przypadków na zróżnicowanie oligodendroglioma z innymi glejakami jest podwyższona zawartość metabolitów z grupy glutaminy i glutaminianiu (Glx)
NOWE METODY LECZENIA GUZÓW MÓZGU
skapodrzewiak oligodendroglioma, Bibliografia
Pod. red. M. Krzakowski, Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych – 2011 r., Tom I, Gdańsk 2011.
R. Pazdur, L. D. Wagman, K.A. Camphausen, W.J. Hoskins, Nowotwory złośliwe – postępowanie wielodyscyplinarne, tom II, Lublin 2012.
Pod. red. M. Krzakowski, Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych 2011, Gdańsk 2011.
J. Meder, Aktualne zasady postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w onkologii, Warszawa 2011.
INFORMACJE
ZWROTNIKRAKA.PL
GUZY MÓZGU
ZOBACZ
